Το νόημα της ζωής
« Αυτός που έχει ένα γιατί για να ζήσει μπορεί να υπομείνει σχεδόν το κάθε πώς », Νίτσε

Σύμφωνα με τον Βίκτορ Φράνκλ, συγγραφέα του βιβλίου « Το νόημα της ζωής »(1946), αυτό που θα μας βοηθήσει να διατηρήσουμε τη ψυχική μας υγεία σε περιόδους κρίσης όπως αυτή της πανδημίας που ζούμε, είναι να επικεντρωθούμε στο μέλλον και να βρούμε ένα νόημα ζωής. Αλίμονο σε αυτούς που είναι αγκιστρωμένοι στην εξωτερική πραγματικότητα, η οποία έχει καταρρεύσει όπως τη ξέραμε !

Ο Βίκτορ Φράνκλ πέρασε τρία χρόνια σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου. Ο μόνος τρόπος να επιβιώσει, ο ίδιος και οι συγκρατούμενοί του, ήταν να αποβλέπουν στο μέλλον και να νοηματοδοτήσουν αυτό που ζούσαν. Η απώλεια πίστης στο μέλλον και σε ένα νόημα ζωής οδηγούσε στην εγκατάλειψη του εαυτού και στη συνέχεια στο βιολογικό θάνατο. Θεωρεί λοιπόν την προσπάθεια για την εύρεση νοήματος στη ζωή, την πρωταρχική κινητήρια δύναμη του ανθρώπου. Για τον Φράνκλ το δικό του νόημα ζωής ήταν ο έρως και η γνώση.

Ο καθένας μας καλείται να δώσει ένα νόημα στη δική του ζωή όχι γενικά, αλλά για μια δεδομένη στιγμή και εντός του κόσμου που ζει. Ο Φράνκλ προτείνει τρεις πιθανές πηγές νοήματος :

  1. τη δημιουργία ενός έργου, θα μπορούσαμε να πούμε γενικότερα την εργασία,
  2. την αγάπη καθώς μέσα από την αγάπη πετυχαίνουμε την αυτοπραγμάτωση. «Μέσα από την αγάπη κάποιος βλέπει αυτό που είναι εν δυνάμει εντός του, αυτό που δεν έχει πραγματωθεί ακόμη, αλλά θα έπρεπε εντούτοις να πραγματωθεί. »
  3. όταν βρισκόμαστε σε μια κατάσταση που δε μπορούμε να αποφύγουμετο πάσχειν είναι πιο υποφερτό όταν του δίνουμε ένα νόημα. Μια εξαιρετικά δύσκολη εξωτερική κατάσταση δίνει στον άνθρωπο μια ευκαιρία να μεγαλώσει πνευματικά, υπερβαίνοντας τον ίδιο του τον εαυτό. Όπως έγραψε ο Νίτσε «Ότι δε με σκοτώνει, με κάνει πιο δυνατό. »

Ονόμασε την ψυχοθεραπευτική του προσέγγισή «λογοθεραπεία» από την ελληνική λέξη «λόγος» που σημαίνει νόημα και δεν έχει να κάνει με τον όρο «λογοθεραπεία» που χρησιμοποιούμε για την επιστήμη που ασχολείται με τις διαταραχές λόγου.

Τα βιώματα μέσα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης έφεραν τον ανθρώπινο ψυχισμό στα όριά του και αποκάλυψαν μερικές πανανθρώπινες αλήθειες για αυτόν, από τις οποίες αξίζει να διδαχθούμε.

  • «Μπορεί να μην είμαστε ελεύθεροι απέναντι στις συνθήκες της ζωής μας, τις οποίες δε μπορούμε να ελέγξουμε, αλλά είμαστε ελεύθεροι να επιλέξουμε τη στάση που θα κρατήσουμε απέναντι στις συνθήκες αυτές. Τα πάντα μπορεί να χάσει ένας άνθρωπος εκτός από ένα πράγμα : την έσχατη των ανθρώπινων ελευθεριών – το να επιλέγει τη στάση του απέναντι σε ένα δεδομένο σύνολο περιστάσεων, το να επιλέγει να ακολουθήσει το δικό του δρόμο. »1 (σελ. 112).
  • «Η ψυχική υγεία βασίζεται σε ένα ορισμένο βαθμό έντασης, την ένταση ανάμεσα σε ό,τι έχεις επιτύχει ήδη και σε ό,τι οφείλεις ακόμη να επιτύχεις ή στο χάσμα ανάμεσα σε αυτό που είσαι και σε αυτό που θα όφειλες να γίνεις. Ο άνθρωπος χρειάζεται μια υπαρξιακή δυναμική σε ένα πολικό πεδίο έντασης όπου ο ένας πόλος αντιπροσωπεύεται από ένα νόημα που αναμένει να εκπληρωθεί και ο άλλος από τον άνθρωπο που έχει να το εκληρώσει. »1  (σελ. 162 – 163)
  • Υπάρχουν κάποιες αξίες που ο Φράνκλ ονομάζει ψευδοαξίες, η απογύμνωση των οποίων θα οδηγήσουν σε αυτό που είναι αυθεντικό και γνήσιο στον άνθρωπο. Θα προσέθετα ότι στην ψυχοθεραπεία ενηλίκων προκύπτει συχνά ότι αυτές έχουν επηρεαστεί από τις εμπειρίες της παιδικής ηλικίας που κάνουν το άτομο να βλέπει το κόσμο εφ’εξης αλλοιωμένο μέσα από το συναισθηματικό αποτύπωμα που αφήνουν. Για παράδειγμα, άνθρωποι οι οποίοι στέρηθηκαν βασικά αγαθά στην παιδική τους ηλικία μπορεί να διακατέχονται από το άγχος της επιβίωσης και να θέσουν σαν σκοπό ζωής την υλική ευημερία.
  • Όταν κάποιος βιώνει μια τραυματική εμπειρία, χτίζει τις άμυνες εκείνες που θα τον κάνουν να επιβιώσει. Οι άμυνες αυτές μας είναι χρήσιμες όταν ζούμε παθολογικές καταστάσεις, τις κουβαλάμε όμως και όταν παύουν να ισχύουν οι παθολογικές καταστάσεις.Ο Φρανκλ υπέφερε από το σύμπτωμα της αποπροσωποποίησης για καιρό μετά την απελευθέρωση, το οποίο περιγράφει ως εξής « Τα πάντα εμφανίζονταν εξωπραγματικά, απίθανα, όπως σε ένα όνειρο »1 (σελ. 143).
  • «Ο φόβος φέρνει σε κάποιον αυτό που φοβάται και η δυνατή πρόθεση καθιστά ανέφικτο αυτό που κάποιος επιθυμεί δυναμικά»1 (σελ. 186). Η τεχνική της παράδοξης πρόθεσης μπορεί να αντιμετωπίσει φοβίες και κυρίως την εξάλειψη της εκ των προτέρων αγωνίας. Σύμφωνα με αυτή την τεχνική « ο φοβικός ασθενής καλείται να επιθυμήσει, έστω και για μονάχα μια στιγμή, ακριβώς αυτό που φοβάται.»1 (σελ. 188).Η τεχνική της παράδοξης πρόθεσης προϋποθέτει την αποστασιοποίηση από τον ίδιο μας τον εαυτό, όπως συμβαίνει και όταν αυτοσαρκαζόμαστε. Ένα παράδειγμα αυτού που ο Φρανκλ εννοεί με τη « δυνατή πρόθεση» είναι οι περιπτώσεις γυναικών που ενώ δεν έχουν πρόβλημα γονιμότητας αδυνατούν να συλλάβουν σε περιόδους που το προσπαθούν συστηματικά και συλλαμβάνουν όταν εγκαταλείψουν τις προσπάθειες.

Τέλος, η εύρεση ενός νοήματος ζωής δεν αποτελεί μόνο παράγοντα ανθεκτικότητας στη διάρκεια δύσκολων καταστάσεων όπως η πανδημία που βιώνουμε, αλλά και μια πρόκληση της εποχής μας. Ο 20ος και ο 21ος χαρακτηρίζεται από υπαρξιακό κενό, το οποίο εκδηλώνεται με τη μορφή ανίας, την οποία συναντάμε σε πολλές διαφορετικές μορφές ψυχοπαθολογίας στην εποχή μας και κυρίως στην κατάθλιψη. Στη κλινική πρακτική συναντάμε όλο και πιο πολλά παιδιά και εφήβους που έχουν παραιτηθεί από καθετί και λένε απλά πως βαριούνται…

Βιβλιογραφικές Αναφορές

  1. Φράνκλ, Β. (2010). Το νόημα της ζωής, Αθήνα: Ψυχογιός.