Γιατί να κάνει κάποιος επαγγελματικό προσανατολισμό;
Οι οικογένειες των μαθητών και οι μαθητές αφιερώνουν πολύ χρόνο και πολλά χρήματα σε φροντιστήρια, κυρίως στη διάρκεια της προετοιμασίας των πανελληνίων εξετάσεων. Δυστυχώς όμως ενώ τόσος κόπος, χρόνος και χρήματα αφιερώνεται σ’ αυτή τη προσπάθεια, έχει διαπιστωθεί ότι ελάχιστος χρόνος αφιερώνεται στην επιλογή επαγγέλματος. Η εμπειρία μας έχει δείξει ότι η επιλογή της σχολής γίνεται κυριολεκτικά στο πόδι και στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων με μόνο κριτήριο πόσα μόρια συγκέντρωσε ο κάθε μαθητής. Οι μαθητές σπάνια γνωρίζουν τα επαγγελματικά δικαιώματα της κάθε σχολής και επίσης σπάνια ξέρουν το πρόγραμμα σπουδών των σχολών που δηλώνουν στο μηχανογραφικό τους. Με αποτέλεσμα να έρχονται φοιτητές που έχουν περάσει πχ στο μαθηματικό για να ξανακάνουν μηχανογραφικό, γιατί η σχολή τους έχει πολλά μαθηματικά, όπως λένε !!! Είναι δύσκολο για έναν έφηβο να είναι συνειδητοποιημένος σ’ αυτήν την ηλικία, γι’ αυτό και ο σύμβουλος επαγγελματικού προσανατολισμού μπορεί να τον συνοδεύσει και να τον βοηθήσει στις σημαντικές αποφάσεις που έχει να πάρει. Η δουλειά του συμβούλου επαγγελματικού προσανατολισμού απεικονίζεται στον πιο κάτω πίνακα του Réné Magritte με τίτλο« La Clairvoyance »και θα μπορούσαμε να μεταφράσουμε στα ελληνικά ως «H διορατικότητα ». Ένας ζωγράφος ζωγραφίζει ένα πουλί, κοιτώντας ένα αυγό…
René Magritte, La Clairvoyance, 1936
Υπάρχει όμως και ένας άλλος λόγος. Οι αλλαγές στην τεχνολογία και η παγκοσμιοποίηση έχουν επιφέρει μεγάλες αλλαγές στην αγορά εργασίας, αλλά και στην πρόσβαση που έχουμε στη γνώση. Οι καλύτερες σχολές παγκοσμίως δίνουν δωρεάν πρόσβαση μέσω του διαδικτύου στα μαθήματα τους. Μπορεί δηλαδή ο καθένας όπου και αν βρίσκεται να τα παρακολουθήσει. Δε μπορεί βέβαια να πάρει πτυχίο, αλλά μπορεί να έχει πρόσβαση στη γνώση. Επαγγέλματα που ήταν παλαιότερα περιζήτητα έχουν μικρή ζήτηση στην αγορά εργασίας και παράλληλα έχουν δημιουργηθεί νέα επαγγέλματα, τα οποία έχουν μεγάλη ζήτηση στην αγορά εργασίας και χαμηλές βάσεις, πολύ απλά γιατί ο κόσμος δε τα γνωρίζει. Οι βάσεις στις σχολές διαμορφώνονται, όπως ξέρουμε, από τη ζήτηση που έχει η κάθε σχολή. Οι παλαιότερες γενιές μπορεί να έχουν τις καλύτερες προθέσεις όταν συμβουλεύουν τα παιδιά τους για τις επαγγελματικές τους επιλογές, αλλά χρειάζεται συνεχή ενασχόληση για να παρακολουθήσει κάποιος τις αλλαγές στην αγορά εργασίας και επομένως μπορεί οι συμβουλές των μεγαλυτέρων άθελά τους να είναι λανθασμένες.
Πώς γίνεται ο επαγγελματικός προσανατολισμός;
Στην πρώτη συνάντηση συναντάμε τους γονείς με τον έφηβο και τον έφηβο μόνο του. Είναι σημαντικό να καταλάβουμε πως λειτουργεί η οικογένεια, για παράδειγμα πως παίρνονται οι αποφάσεις μέσα στην οικογένεια. Στη συνέχεια, στη διάρκεια της συνάντησης με τον έφηβο, γίνεται μια συζήτηση αναλυτικά για τη σχολική του επίδοση σε όλα τα αντικείμενα, τις επαγγελματικές του προτιμήσεις αν είναι ήδη διαμορφωμένες. Συμπληρώνει επίσης ένα ερωτηματολόγιο επαγγελματικών αξιών. Το σημαντικό όμως εκτός από αυτές τις πληροφορίες είναι η γνωριμία με τον έφηβο συνολικότερα, δηλαδή ποια είναι τα ενδιαφέροντά του, η κοινωνική του ζωή. Όλα αυτά είναι πολύ χρήσιμες πληροφορίες τις οποίες θα χρειαστούμε στη συνέχεια.
Στις επόμενες συναντήσεις με τον έφηβο κάνουμε τρία ψυχομετρικά τεστ: το ερωτηματολόγιο Προσωπικότητας PTQ, το ερωτηματολόγιο Ενδιαφερόντων VIS2 και το τεστ ικανοτήτων CAB.
Πρέπει να γνωρίζουμε ότι οι ικανότητές μας και η προσωπικότητά μας είναι σταθερές στο πέρασμα του χρόνου, δεν αλλάζουν δηλαδή, τουλάχιστον όχι χωρίς πολύ μεγάλη προσπάθεια και πάλι θα υπάρχει μια μικρή αλλαγή, όχι μια εκ διαμέτρου αλλαγή. Ξέροντας λοιπόν αυτά τα σταθερά μας χαρακτηριστικά, μπορούμε να βρούμε τα επαγγέλματα μέσα από τα οποία μπορούμε να αναδείξουμε τα δυνατά μας σημεία και τα επαγγέλματα που πρέπει να αποφύγουμε, γιατί κινδυνεύουμε να βάλουμε τον εαυτό μας σε περιπέτειες. Σκεφτείτε ένα γιατρό που βασίζεται στο συναίσθημα για να πάρει αποφάσεις ή κάποιον που χαρακτηρίζεται από εσωστρέφεια και η εργασία του τον αναγκάζει να είναι σε συνεχή επαφή με κόσμο..
Το τεστ ικανοτήτων μετρά τη γλωσσική ικανότητα, την αριθμητική ικανότητα, την αντίληψη χώρου, την ταχύτητα και την ακρίβεια αντίληψης, τη λογική σκέψη, την παρατηρητικότητα, την μηχανική μνήμη, την μηχανική ικανότητα, τη συνειρμική μνήμη και τέλος την ορθογραφία. Περιμένουμε να υπάρχει μια συνάφεια ανάμεσα στα αποτελέσματα του τεστ και στην σχολική απόδοση του μαθητή στα αντίστοιχα αντικείμενα. Αυτό που μας ενδιαφέρει κυρίως είναι να βεβαιωθούμε ότι ο μαθητής έχει τις απαραίτητες ικανότητες για το επάγγελμα που θέλει να ακολουθήσει. Αν για παράδειγμα επιθυμεί να ακολουθήσει νομικά επαγγέλματα, η γλωσσική ικανότητα και η ορθογραφία είναι δυο σημαντικές ικανότητες που πρέπει να έχει. Όπως αντίστοιχα για κάποιον μαθητή που επιθυμεί να γίνει ελεγκτής εναέριας κυκλοφορίας, μια σημαντική ικανότητα είναι η αντίληψη του χώρου.
Τέλος, το ερωτηματολόγιο Ενδιαφερόντων VIS2 είναι σημαντικό, γιατί δεν αρκεί να υπάρχουν οι γνωστικές ικανότητες και τα κατάλληλα χαρακτηριστικά προσωπικότητας. Όλοι ξέρουμε εμπειρικά ότι ένα επάγγελμα πρέπει να μας αρέσει για να το κάνουμε καλά και να εισπράττουμε ως ένα βαθμό ικανοποίηση από αυτό.
Ακολουθεί μια τελευταία συνάντηση όπου παρουσιάζουμε τα αποτελέσματα των τεστ στον έφηβο και στη συνέχεια στους γονείς του με τη παρουσία του εφήβου. Με βάση τα αποτελέσματα των τεστ κάνουμε τις προτάσεις μας. Δε προτείνουμε ένα επάγγελμα, αλλά κάποιες κατηγορίες επαγγελμάτων, ώστε να μπορέσει ο έφηβος να επιλέξει, γιατί η απόφαση πρέπει να είναι δική του. Αυτό αποτελεί σημαντική αρχή του επαγγελματικού προσανατολισμού, γιατί μαζί με την επιλογή παίρνει κανείς και την ευθύνη της επιλογής.
Υπάρχουν πολλά τεστ επαγγελματικού προσανατολισμού που μπορούμε να βρούμε στο διαδίκτυο και μάλιστα δωρεάν. Τι παραπάνω μας προσφέρει να έρθουμε σ’ ένα σύμβουλο επαγγελματικού προσανατολισμού;
Όλα τα ψυχομετρικά τεστ επαγγελματικού προσανατολισμού, συμπεριλαμβανομένων και των τριών τεστ που προανέφερα, είναι τεστ αυτοαναφοράς, δηλαδή τα συμπληρώνουμε οι ίδιοι για τον εαυτό μας. Αυτό όπως καταλαβαίνουμε κρύβει κάποιες παγίδες, όπως για παράδειγμα να δώσουμε τις απαντήσεις που θα θέλαμε να ισχύουν. Αυτή τη παγίδα τη συναντάμε κυρίως στα τεστ προσωπικότητας όπου για παράδειγμα κάποιος δηλώνει « συνήθως δείχνω φιλικός και είμαι εκδηλωτικός στη συμπεριφορά μου », αλλά στη δια ζώσης συνέντευξη μας έχει πει ότι δεν έχει φίλους και σπάνια βγαίνει από το σπίτι του για να συναντήσει φίλους. Γι’ αυτό είναι σημαντική η συνάντηση πέρα από τη συμπλήρωση των τεστ. Πρέπει αυτό που μας επικοινωνεί κάποιος στη συνάντηση και αυτό που αισθανόμαστε να είναι σε συνοχή με τα αποτελέσματα των τεστ. Καταλαβαίνουμε πως στην περίπτωση που κάποιος κάνει τα τεστ online δεν υπάρχει αυτή η δικλείδα ασφαλείας.
Ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος της οικογένειας στην απόφαση του εφήβου για το ποιο επάγγελμα θα ακολουθήσει;
Οι γονείς πρέπει να έχουν προσδοκίες από τα παιδιά τους. Πρέπει να θέτουν τα όρια των επιλογών του παιδιού και να είναι πρόθυμοι να διαπραγματευτούν μέσα από το διάλογο. Είναι το λεγόμενο δημοκρατικό στυλ διαπαιδαγώγησης, που είναι το πιο ευρέως αποδεκτό. Αν για παράδειγμα κάποιοι γονείς δε μπορούν να υποστηρίξουν οικονομικά τα παιδιά τους στο να κάνουν σπουδές, αυτό είναι ένας περιορισμός της πραγματικότητας που πρέπει τα παιδιά να λάβουν υπόψιν τους.Οι γονείς όμως δε πρέπει να επιβάλλουν ή να προβάλλουν τις δικές τους επιθυμίες στα παιδιά τους. Υπάρχουν πολλοί γονείς που προβάλλουν τις δικές ανεκπλήρωτες επιθυμίες στα παιδιά τους. Για παράδειγμα, επειδή δε μπόρεσα να γίνω εγώ δικηγόρος, θέλω να γίνει δικηγόρος το παιδί μου. Σ’αυτή την περίπτωση, αν το δούμε βαθύτερα, δεν υπάρχει διαφοροποίηση ανάμεσα στο γονιό και το παιδί του. Ο γονιός σκέφτεται « αφού θέλω κάτι εγώ, δε μπορεί να μη το θέλει και το παιδί μου ». Με αυτό τον τρόπο όμως δεν αφήνουμε το παιδί να μεγαλώσει, να ωριμάσει και να ενηλικιωθεί. Αν κάποιος δε μπορεί να αποφασίσει για τον εαυτό του, δε μπορεί να αναλάβει την ευθύνη για τον εαυτό του συνολικά. Και αυτό έχει καταστροφικές συνέπειες.
Πότε είναι η καταλληλότερη στιγμή να έρθει ένας μαθητής για επαγγελματικό προσανατολισμό;
Η καλύτερη ηλικία για να κάνει ένας μαθητής επαγγελματικό προσανατολισμό είναι στην Α’ Λυκείου. Και αυτό γιατί στη Β’ Λυκείου οι μαθητές καλούνται να επιλέξουν κατεύθυνση, οπότε είναι καλό να έχουν ήδη πάρει κάποιες αποφάσεις που αφορούν τη μελλοντική επαγγελματική τους ζωή. Απ΄ την άλλη, κάποια τεστ ικανοτήτων και πιο συγκεκριμένα το τεστ αριθμητικής ικανότητας μπορεί να γίνει σε μαθητές άνω των 14 ετών. Άρα στην Α΄ Λυκείου είναι η καταλληλότερη ηλικία.
Ο επαγγελματικός προσανατολισμός απευθύνεται μόνο σε μαθητές Λυκείου;
Οι μαθητές Λυκείου είναι η μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού που κάνει επαγγελματικό προσανατολισμό, αλλά δεν είναι οι μόνοι. Για επαγγελματικό προσανατολισμό έρχονται φοιτητές που μόλις τελείωσαν το προπτυχιακό τους και χρειάζονται μια βοήθεια στα επόμενα βήματά τους, έρχονται φοιτητές ή και εργαζόμενοι που συνειδητοποιούν ότι αυτό που επέλεξαν ως αντικείμενο σπουδών ή εργασίας δεν τους αρέσει και θέλουν να αλλάξουν αντικείμενο, να κάνουν αλλαγή καριέρας. Μπορεί να έρθουν ακόμα και άνθρωποι που έχουν απολυθεί ή δε μπορούν να βρουν δουλειά πάνω στο αντικείμενο σπουδών τους, γιατί δεν υπάρχει ζήτηση στην αγορά εργασίας και θέλουν να κάνουν αλλαγή καριέρας. Βέβαια σε αυτές τις περιπτώσεις ο τρόπος που κάνουμε τον επαγγελματικό προσανατολισμό διαφέρει απ’ αυτόν για τους μαθητές Λυκείου.
Ποιο είναι το κόστος του επαγγελματικού προσανατολισμού;
Γίνονται όπως είπαμε τρία ψυχομετρικά τεστ (το ερωτηματολόγιο Προσωπικότητας PTQ, το ερωτηματολόγιο Ενδιαφερόντων VIS2 και το τεστ ικανοτήτων CAB), τα οποία κοστίζουν 35 ευρώ. Από ΄κει και πέρα, εξαρτάται από τον αριθμό των συναντήσεων που θα γίνουν, που είναι συνήθως δυο ή τρεις. Το κόστος δεν είναι μεγάλο αν σκεφτείτε πως ο επαγγελματικός προσανατολισμός γίνεται μια φορά, είναι εφ’ όρου ζωής και αν αναλογιστείτε τη σοβαρότητα της απόφασης που καλείτε ο έφηβος να πάρει. Θα περάσει τουλάχιστον οχτώ ώρες καθημερινά στη δουλειά του για τουλάχιστον τριάντα χρόνια!
